Gezondheidscrisis nefast voor geloofwaardigheid van belangrijke actoren in België

Het adviesbureau Whyte Corporate Affairs heeft zich gebogen over de geloofwaardigheid van verschillende actoren als informatiebron in België[1] en over de gevolgen van de gezondheidscrisis op de publieke opinie. Er werd een enquête afgenomen bij meer dan 1000 respondenten[2]. De resultaten tonen aan dat de covid-19-pandemie een stempel heeft gedrukt op de geloofwaardigheid van vooraanstaande politieke en socio-economische actoren. Die moeten zich nu afvragen hoe ze in de toekomst het vertrouwen van de burgers kunnen winnen, behouden of herstellen.

• In een gezondheidscontext, gekenmerkt door meningsverschillen en onzekerheid, worden de experten (academici, wetenschappers) als de meest geloofwaardige actoren beschouwd, gevolgd door “peers”, met vervolgens overheidsdiensten en ngo’s op een gedeelde derde plaats.
• De traditionele media, en in het bijzonder de radio, slagen erin zich te onderscheiden van de meer algemene mediaconstellatie waarvan de informatie de helft van de bevolking niet weet te overtuigen.
• De politiek verliest terrein: meer dan 1 op 2 Belgen vindt politieke actoren minder geloofwaardig dan voor de gezondheidscrisis (specifiek op nationaal en regionaal niveau).
• Enkel universiteiten, deskundigen en wetenschappers hebben meer geloofwaardigheid gewonnen dan dat zij hebben verloren ten gevolge van de covid-19-pandemie.

Naast de wetenschap heeft de eigen bubbel ook zeggenschap

Uit de studie blijkt dat de Belgische burger die op zoek gaat naar geloofwaardige informatie, zich bijna evenveel tot de wetenschap richt als tot familieleden. De informatie die door academici, experten en wetenschappers wordt verstrekt, wordt immers door meer dan 8 op de 10 Belgen (84,53% van de bevolking) als geloofwaardig beschouwd. De experten worden echter gevolgd door personen die dicht bij de burger staan of op hem lijken (familie, buren, collega’s, vrienden,…): 75,81% van de Belgen gelooft dat hun "peers" (eerder of volledig) geloofwaardige informatiebronnen zijn, een hogere score dan die van de andere bevraagde actoren.

In de top drie van meest geloofwaardige actoren staan ook overheidsdiensten (55,63%), die de derde plaats delen met ngo’s (55,57%). De informatie die door gemeentelijke overheden en particuliere bedrijven wordt verstrekt, wordt door iets minder dan de helft van de bevolking vertrouwd (respectievelijk 51,36% en 50,11%).

Onder de actoren waarvan de informatie die zij verstrekken minder dan de helft van de bevolking overtuigen, vinden we in dalende volgorde van scores: media en journalistiek in het algemeen (zie echter belangrijke nuances hieronder), vakbonden, werkgeversorganisaties en beroepsfederaties, provinciale overheden, intercommunales, religieuze en levensbeschouwelijke autoriteiten, regionale en federale overheden. Ten slotte de politieke partijen, die op de laatste plaats komen met slechts 14,19% van de bevolking die hun informatie als geloofwaardig beschouwt. We zien dus dat de politieke beslissingsnemers onderaan de rangschikking staan, al doen de gemeenten en de provincies het beter. Zij profiteren duidelijk van een nabijheidseffect waardoor zij toegankelijker zijn dan de andere politieke niveaus.

(On)gewenste effecten gezondheidscrisis op de rangschikking

Het adviesbureau Whyte Corporate Affairs heeft getracht na te gaan welke invloed de gezondheidscrisis heeft gehad op de geloofwaardigheid van informatiebronnen[3]. Volgens de resultaten van de studie was de covid-19-pandemie voor bepaalde actoren duidelijk geen gelegenheid om zich te onderscheiden via doortastende en heldere crisiscommunicatie. De winst aan geloofwaardigheid is klein en marginaal vergeleken met het verlies aan geloofwaardigheid. De verliezen zijn over het algemeen iets uitgesprokener aan Waalse zijde (tot meer dan 10 procentpunten verschil met Vlaanderen).

Toch is er één uitzondering aan wetenschappelijke zijde: enkel universiteiten, experten en wetenschappers wonnen meer geloofwaardigheid dan zij verloren ten gevolge van de covid-19 pandemie. Eén Belg op vier (24,65%) heeft meer vertrouwen in informatie van experten dan voordien, terwijl de pandemie ertoe heeft geleid dat nog geen één Belg op vijf (19,03%) hen minder geloofwaardig acht dan vroeger. De geloofwaardigheid van de experten heeft dus standgehouden, ondanks de gemediatiseerde confrontaties van cijfers, theorieën en wetenschappelijke modellen van de laatste maanden.

Omgekeerd is de geloofwaardigheid van de politieke wereld duidelijk aangetast door de crisis. Meer dan 1 op 2 Belgen vindt dat politieke actoren nu (veel) minder geloofwaardig zijn, dan voor de coronacrisis (specifiek op nationaal, gewestelijk en gemeenschapsniveau). Bijna 1 op de 3, of 4, burgers vindt de informatie zelfs veel minder betrouwbaar dan vroeger, afhankelijk van het niveau dat in beschouwing wordt genomen. De informatie van politieke partijen heeft het meest te lijden onder het wantrouwen van de burgers (29,24% van de Belgen heeft veel minder vertrouwen; 30,37% heeft minder vertrouwen). We kunnen vaststellen dat de provinciale en vooral de gemeentelijke overheden het beter doen.

De geloofwaardigheid van de andere actoren bleef grotendeels ongewijzigd, en is in de ogen van ongeveer 1 op 3 Belgen afgenomen (b.v. 35,23% meer negatieve meningen dan voorheen over de media, of 30,66% meer ongunstige meningen over de door de vakbonden verstrekte informatie).

De geloofwaardigheid van peers is tijdens de gezondheidscrisis amper afgenomen: slechts 17,7% van de Belgen heeft vandaag minder vertrouwen in de informatie die zij van familieleden en peers krijgen. Het klopt dat de opeenvolgende lock-downs burgers ertoe hebben gebracht zich te wenden tot hun eigen bubbel of kring om ideeën uit te wisselen, zich te informeren, zich gerust te stellen en om een minimum aan sociaal contact te onderhouden.

Eveline De Ridder, Partner bij Whyte Corporate Affairs: « Alle studies van de laatste jaren tonen aan dat nabijheid op politiek vlak een troef is voor de geloofwaardigheid. Lokale vertegenwoordigers krijgen meer vertrouwen dan parlementsleden, ministers en politieke partijen. Plotseling werd tijdens de gezondheidscrisis het wetenschappelijk debat, welbekend in de academische wereld, op de publieke bühne gevoerd, gekenmerkt door uitgesproken en soms tegenstrijdige standpunten. Het is dan ook begrijpelijk dat de geloofwaardigheid van experten zeer hoog blijft en zelfs toeneemt in de ogen van bijna 25% van de Belgen, maar eveneens dat de geloofwaardigheid tegelijkertijd is afgenomen bij ongeveer 20% van de burgers. De debatten over de wetenschappelijke aanpak van vrijheidsbeperkende maatregelen en over de vaccinatiestrategie hebben waarschijnlijk bijgedragen tot deze polarisatie. »

Traditionele media en radio ontspringen de dans

Ondanks de toename aan kritische stemmen waarmee de media de laatste jaren te maken krijgen, blijkt uit deze nieuwe studie dat een grote meerderheid van de Belgen de traditionele media nog steeds als geloofwaardige informatiebronnen beschouwt. De radio neemt de eerste plaats in op de ranglijst van traditionele media: via dit kanaal vindt het grootste aantal Belgen (69,56%) dat ze (eerder) geloofwaardige informatie krijgen. In Vlaanderen loopt dit cijfer op tot 74,2%. De geschreven pers overtuigt 6 Belgen op 10 (61,6%), zeer dicht bij het niveau van televisie (58,85%). Deze cijfers liggen in Vlaanderen weer iets hoger dan in Brussel en Wallonië.

Deze resultaten worden interessant wanneer we ze vergelijken met de lage scores voor sociale media, die de algemene rangschikking van de media naar beneden halen. De informatie die via platformen van sociale media wordt verspreid - hoewel vaak omschreven als geloofwaardige peer-to-peer informatiekanalen - komt slechts geloofwaardig over in de ogen van nauwelijks 1 op 5 Belgen (17,51%), een cijfer vergelijkbaar met dat voor reclame (18,19%). Belgen staan bijzonder kritisch tegenover de informatie die op Twitter en Facebook circuleert: respectievelijk slechts 15,75% en 14,3% van de Belgen vertrouwt (eerder) deze. Deze zeer lage cijfers lijken het groeiende wantrouwen te bevestigen jegens deze twee platformen, die de jongste tijd hard zijn getroffen door het fenomeen fake news.

Volgens Eveline De Ridder, Partner bij Whyte Corporate Affairs, « is het mogelijk dat recente gebeurtenissen de doorslag hebben gegeven: de gezondheidscrisis was een uitgelezen kans voor de verspreiding van fake news op deze platformen, toch gaf de voorbije periode een gelegenheid voor de traditionele media om ondanks de onzekerheid en de gezondheidsrisico's de burgers te informeren. Deze uitzonderlijke context maakte het mogelijk dat de opgesloten burger die op zoek is naar informatie, de toegevoegde waarde van journalistiek heeft ingezien. De inspanningen van de traditionele media werden dus in zekere zin beloond. »

Opmerkelijk is dat LinkedIn enigszins weet te ontsnappen aan het heersende wantrouwen ten aanzien van sociale media. Informatie verspreid via dit professionele kanaal wordt door 37,74% van de Belgische bevolking als geloofwaardig beschouwd.

Wat de alternatieve media betreft (zoals Newsmonkey, Doorbraak, Apache, De Wereld Morgen,...), worden zij vertrouwd door bijna 1 op 3 Belgen (29,46%).

Tevens dient te worden opgemerkt dat encyclopedieën zoals Wikipedia bovenaan de ranglijst van de algemene media staan, terwijl de betrouwbaarheid van die informatie ooit wijd en zijd werd bekritiseerd.

Over deze studie

Deze studie baseert zich op een enquête die werd uitgevoerd in opdracht van Whyte Corporate Affairs door GfK met een representatieve steekproef van 1.020 Belgen (572 Nederlandstaligen en 448 Franstaligen) van 18 tot 75 jaar oud, verdeeld volgens de gebruikelijke quota gender, leeftijd, regio en sociale klasse. De bevraging gebeurde online volgens de CAWI-methode (Computer Aided Web Interviewing), tussen 19 en 25 april 2021. De maximale foutenmarge bedraagt +/- 3%.

De illustratieve tabellen van de studie zijn beschikbaar in de bijlage.

[1] « Hoeveel geloofwaardigheid hecht u in het algemeen aan de volgende informatiebronnen in België? Anders gezegd, in welke mate spreken deze actoren volgens u de waarheid? »

[2] Deze studie werd uitgevoerd op vraag van Whyte Corporate Affairs in april 2021 door GfK op basis van een representatieve steekproef bij 1.020 Belgen (572 Nederlandstaligen en 448 Franstaligen). Maximale foutenmarge van +/- 3%. In bijlage de tabellen ter illustratie.

[3] « Heeft de Covid-19 pandemie uw mening over de geloofwaardigheid van de volgende actoren beïnvloed? Anders gezegd, is uw mening de afgelopen maanden veranderd over de mate waarin deze actoren al dan niet de waarheid spreken wanneer zij aan het woord zijn? »